عناصر معماری خانه های ایرانی

عناصر معماری خانه های ایرانی

 

عناصر معماری خانه های ایرانی : معماری ایرانی بیش از ۶۰۰۰ سال تاریخ پیوسته دارد که پیشینه آن به حدود هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد. از آن زمان تاکنون، پیوسته این هنر در ارتباط با مسائل گوناگون، به ‌ویژه علل مذهبی، توسعه و تکامل‌ یافته است. معماری ایرانی به عنوان یکی از معروف‌ترین سبک‌های معماری در جهان شناخته‌ شده است که در مقایسه با کشورهای دیگر جهان ارزشی ویژه دارد. شکوه معماری ایرانی که هنر معماران ایرانی و عناصر معماری ایرانی را به نمایش می‌گذارد، به دلیل ویژگی‌هایی چون طراحی مناسب، محاسبات دقیق، فرم درست پوشش و رعایت مسائل فنی و علمی در بناهای ایرانی است.با بیا تو آرت همراه باشید.

 

 

1. سَردَر:
اغلب خانه های سنتی بخصوص خانه های مجلل، دارای سردر یا درگاه بوده اند. معمولاً دیوارهای بیرونی کاه گلی بوده و فقط سردر مجلل ساخته می شده است. نسبت عرض به تورفتگی سردر معمولاً یک به دو بوده است. سکوهای کناری پا خوره نام داشتند و برای کسانی که با صاحب خانه کار داشته ولی لازم نبوده وارد خانه شوند، و همینطور پاتوقی برای صاحبخانه یا پسر خانه نیز بوده است.

در اصلی سَردر و در جاهایی نیز دروازه گفته می شده است. در بین هشتی و اندرون خانه را میان‌دَر، در تمام تخته اتاق ها را در دو نوع مشبک آن را در و پنجره می گفتند. اجزای سردر متشکل از چهار چوب و قاب های روی آن بوده است (قاب ایرانی معمولاً متشکل از دو قاب مربع در بالا و پایین و یک قاب مستطیل در وسط بوده است). دو عنصر فلزی، حلقه برای زنان و کوبه برای مردان بر روی اغلب درها جای داشته ولی در بعضی جاها فقط یکی بوده است.

 

بیشتر بخوانید: شاهکار معماری ایران در کاشان

2. هشتی:
بعد از سردر وارد هشت یا هشتی یا کریاس می شدند. هر چند که در بیشتر مواقع شکل آن هشت ضلعی است، اما این به مفهوم هشت (عدد ۸) نیست و هشتی هایی به شکل مربع و دیگر شکل ها نیز داریم. منظور از هشت چیزی است که از فضاهای داخلی خانه بیرون آمده و تنها جایی است که با بیرون خانه ارتباط دارد. این فضا و راهروهای پیچ در پیچ منتهی به حیاط های اندرونی و بیرونی، مانع دید افراد غریبه به داخل حریم مقدس خانواده می شده است. ایجاد مکث، تقسیم فضایی و فضایی جهت انتظار از عملکردهای جالب این عنصر می باشد.

 

 

 

هشت ضلعی هایی که در ایران بکار می رفته اند و در هشتی های خانه هم استفاده شده عبارتند از:

ا- هشت گوش کامل

۲- هشت ونیم هشت

٣- نگینی

4- کشکولی

 

داخل هشتی عناصر مختلفی مثل سکو، چراغداران و برای رفتن به فروار (اتاق بالای هشتی) پله ای در نظر گرفته می شده است. پوشش های هشتی ها نیز بسیار متنوع و معمولاً با کار بندیهای بسیار زیبایی پوشیده شده است.

 

3. راهرو:
برای وارد شدن به فضا های مختلف از جمله فضای مهمانی و اندرونی می بایست از راهروهای پر پیچ وخم عبور کنند. راهروهای پیچ در پیچ خانه را دالان می گفتند. راهرو و سرپوشیده بزرگ را نیز دالان می گویند. دو طرف سه دری ها نیز راهرو قرار می گرفته است. اگر در دو طرف تالار، راهروها کمی پهن تر باشند آنرا تخت گاه می گویند .

 

 

بیشتر بخوانید: جاذبه های تاریخی کرمانشاه

 

4. حیاط یا میانسرا:

در خانه های شهرهای مختلف مثل یزد، شیراز، اصفهان، کرمان و غیره حیاط آنها بصورت باغی کوچک عمل می کرده است.میانسرا با تناسب طلایی ایرانی و جهت گیری دستوری خود، در تمام سال محیط بهداشتی مطبوعی فراهم و از گردش آفتاب و نور خورشید، بهترین استفاده را برای فضاهای گردا گرد خود کسب و تامین می کند. در صورتی که جهت گیری یاد شده با مسیر باد غالب و سمت طوفان های شن یا محل استقرار کوه بست به آبادی سازگار نباشد، میانسرا به جنوب غربی متمایل می گردد.

 

عناصر معماری خانه های ایرانی .جهت یابی میانسراها به قرار فوق، حاصل ترسیم هندسی مستطیل های محاط در شش ضلعی منتظم است. در قسمت شمالی میانسرا، فضاهای آفتاب روی قابل استفاده در تمام فصول (بویژه زمستان) مستقر است. در جنوب که پرسایه است بخش تابستانی قرار می گیرد. در شرق که چهره به آفتاب شدید غرب دارد، فضا های کم اهمیت و انبار و غربال جایگزین می گردد. این فضاها بیشتر از سقف نور می گیرند و کمتر در و روزن به میانسرا دارند.

 

طرح باغچه ها و حوض ها نیز تنوع بسیار جالبی دارد. در باغچه انواع مرکبات مثل: نارنج، لیموترش، لیمو شیرین، نارنگی و بکرایی می کاشتند. در جاهای خشک، انار که در فصول مختلف سال بسیار زیبا است، کاشته می شده است. گیاه خرزره جهت جلوگیری از تجمع پشه بکار می رفته است. انواع گلها مثل گل یاس، ذنبق سفید، نیلوفر، درخت پیچ و بسیاری چیزهای دیگر نیز مورد استفاده بوده است. حوضهای داخل حیاط نیز متنوع هستند. این حوضها در شکلهای شش ضلعی ایرانی، دوازده ضلعی، مستطیل با تناسب طلایی بوده اند و در بعضی شهرها مثل شیراز حوضها را گرد می ساختند.

 

 

 

5. اتاق:

در خانه های ایرانی اتاق ها به صورت سه دری، پنج دری ، تالار و ... ساخته شده و هر کدام ویژگی خود را داشته اند. یکی از علائق ایرانیان در ساخت خانه ها ایجاد ارتباط بصری بین اتاق و فضای بیرون آن است. در بیشتر جاها از اتاق های سه دری استفاده می شده ولی در اصفهان به دلیل آب و هوای آن اتاق یک دری با دری بزرگ داشتند. در کنار در، پا چنگ یا پنجره های مشبک می ساختند.

این اتاق ها نیز بر اساس تناسب طلایی طراحی می شدند. اتاق هایی که از عرض نور می گرفتند، نصف تناسب طلایی داشته و در نهایت شکلی متناسب و زیبا بدست می آمده است.نورگیری اتاقها بسته به نوع آن متفاوت بوده است. بعضی از اتاقها که مطلقاً آفتاب به آنجا نمی تابید و نور کم داشت روشندانی در بالای آن می گذاشتند.

 

 

بیشتر بخوانید: 15 مورد از بهترین مکان های تاریخی ایران

 

* سه دری:

اتاق سه دری، اتاق خواب خانه بوده است. برای طراحی آن از نصف تناسب طلایی (مستطیل داخل شش ضلعی کمک می گرفته اند. نکته جالب توجه برای سه دری ها و دیگر اتاق ها این بوده که هیچوقت از فضای آزاد وارد آنها نمی شدند (در خانه های مناطق معتدل و یا در حجره های مدارس و کاروانسراها مستقیما وارد فضا می شدند) و در کنار هر کدام راهرویی در نظر گرفته می شده است.

ابعاد اتاق طوری بود که مقیاس آن کاملاً انسانی باشد. اندازه آن را طوری در نظر می گرفتند که بطور مثال در موقع خواب اگر افراد یک خانواده معمولی ، به اضافه اثاثیه و غیره را در کنار هم بگذاریم دقیقا اندازه شود. در داخل این اتاق دقیقا پرهیز از بیهودگی مشاهده می شود و هر چیزی در جای خود قرار گرفته است. در پشت اتاق پستویی همراه با دولابی یا گنجه های عمیق دردار جای داشته است، رختخواب وقتی پیچیده می شد مثل پشتی در می آمد و با چهار بالش در کنار آن حکم مبل را پیدا می کرد (بسته به اهمیت افراد تعداد بالشها کم و زیاد می شده است).

 

بیشتر بخوانید: کاخ اردشیر ساسانی یا آتشکده فیروز آباد

 

* پنج دری:

پنج دری به عنوان اتاق مهمانی بوده که در خانه های با نظام خرده پیمون عملکرد اتاق نشیمن را داشته است. در پنج دری هایی که از طرف طول نور می گرفته اند، از تناسب کل طلایی بکار گرفته شده است. در دو طرف پنج دری نیز دو راهرو قرار داشته اند. در داخل این اتاق تورفتگی کمی بالاتر از سطح زمین بنام شاه نشین قرار داشته که در آن مهمان های بزرگ یا بزرگ خانه می نشسته اند. در دو طرف پنج دری چراغدان قرار می گرفته است. چراغداران چیزی شبیه بخاری بود ولی در داخل دیوار قرار داشت (هم ایجاد نور می کرده و هم بو را می گرفته است).

 

 

* تالار:

کربال یا تلوار یعنی ساختمان بزرگ و ریشه واژه تالار است. این فضا برای استفاده فصل گرما بوده و به هوای باز راه داشته است. در کنار تالار راهروهای بزرگی بنام تختگاه بوده که در انتهای آن راه پله ای برای زیر زمین و بالا خانه قرار می گرفته است. در طبقه بالای آن، بالا خانه (اتاق دنج و راحت) جای داشته است. بالاخانه های دو طرف تالار را گوشوار نیز می گویند. در کل هر فضایی را که در وسط قرار گیرد میانوار و دو طرف آن را بروار می گویند. ساخت این فضاها بدلایل گوناگونی بوده است. با توجه به ارتفاع زیاد تالار و رانشی که از طرف طاقهای آن بوجود می آمد این فضاهای کمک در رفع رانش می کردند.